Dzieje regionu Cieszyna sięgają V wieku i wiążą się z grodem słowiańskiego plemienia Golęszyców. Lokacja miasta Cieszyna nastąpiła około 1220 r. Od końca XIII wieku było ono centrum księstwa cieszyńskiego – istniejącego formalnie do 1918 r. i rządzonego w swej historii przez dwie dynastie: Piastów oraz Habsburgów – stając się w epoce nowożytnej jednym z najważniejszych miast Śląska.

Państwo Golensizi i jego twierdze

Obszar został zasiedlony przez Słowian po tym jak został porzucony przez plemiona germańskie między wiekami V i VI n.e. Później istniało tutaj zorganizowane państwo plemienia Golensizi według Geografa Bawarskiego miało 5 Civitates (twierdz). Wśród nich najbardziej godne uwagi znajdowały się w Lubomii (największa twierdza) oraz w: Chotěbuz i Hradec nad Moravicí, które zostało wymienione w r. 1155, jako Gradice Golenzicezke . Niektóre z nich zostały prawdopodobnie zniszczone pod koniec IX wieku przez Świętopełka I, króla Wielkich Moraw. Osada z zniszczonego Chotěbuza przeniosła się na Górę Zamkową w to, co jest dzisiejszym miasem Cieszyn. Po raz pierwszy państwo to zostało wymienione w poł. IX wieku w Geografie Bawarskim razem z innymi zasiedlającymi późniejszy Śląsk plemiennymi państwekami słowiańskimi. Od strony północnej poprzez bagniste tereny sąsiadowało z Opolanami, na zachód od Odry sąsiadowało być może z plemieniem Lupiglaa (?), od strony wschodniej poprzez gęsty las rozciągający się między górną Wisłą i Sołą z plemieniem Wiślan, zaś od strony południowej za niezamieszkałym pasem terenu zamieszkiwali Morawianie, którzy w IX wieku zorganizowali się w potężne państwo wielkomorawskie.

Małe państwo łupem sąsiadów

Wydaje się, że plemię Gołęszyców nie było zbyt silne, według Geografa Bawarskiego posiadało 5 grodów (opoli)^[12], których najważniejszymi ośrodkami były grody w Lubomi (prawdopodobnie najważniejsze)^[13], Grodźcu (obecnie czes. Hradec), opisanym w 1155 jako Gradice Golenzicezke, Raciborzu (?), Międzyświeciu oraz w tzw. Starym Cieszynie (w dzisiejszej wsi Zwierzyniec w gminie Kocobędz, kilka kilometrów na północ od Czeskiego Cieszyna). Na terytorium plemiennym znajdowały się również mniejsze grody: w Syryni, Krzyżkowicach^[14]. 

Upadek w latach 874-875

W latach 80. lub na początku lat 90. IX wieku zniszczeniu uległo większość grodów gołęszyckich jak i wielu innych znajdujących się na terenie późniejszych Śląska i Małopolski. Dokonać tego mogło jedynie państwo wielkomorawskie, któremu przypisuje się polityczne podporządkowanie tychże terenów w latach następnych, co jednak zostało w ostatnich latach podważone^[15]. W wiekach VIII do IX  istnieje zachowana w lesie koło Lubomi, zwanym Grabówką, osada, twierdza- gród obronny, możliwa stolica, na pewno stolica gospodarcza, która pozostawiła i ślady intensywnej gospodarki centrum plemienia Gołęszyców. W latach 874-885 nastąpił upadek grodu i wraz z nim osłabienie osadnictwa.

Leżąca w centrum terytorium plemiennego stołeczna Ludomia nie została odbudowana. Również po zniszczeniu grodu w Kocobędzu centrum osadnicze w tej części terytorium plemiennego Gołęszcyców przeniosło się na wzgórze po drugiej stronie Olzy, obecnie zwane Górą Zamkową. W 907 roku w wyniku najazdów madziarskich (907) upadło państwo wielkomorawskie, po czym tereny gołęszyckie mogły przejść w orbitę wpływów czeskich. U schyłku X wieku tereny zamieszkiwane przez Golęszyców stanowiły pole rywalizacji państw Piastów i Przemyślidów czeskich. W latach 990-1032 leżały w obrębie państwa Bolesława I Chrobrego i Mieszka II. Stanowiły ciągły przedmiot sporów polsko-czeskich. Po 5-letniej wojnie stoczonej w latach 1132-1137 pomiędzy Bolesławem Krzywoustym i Sobiesławem I zawarto pokój kłodzki, w wyniku którego ziemie te zostały podzielone pomiędzy oba państwa. Znaczna ich część, wraz z resztą Śląska, znalazła się w granicach państwa polskiego (kasztelania raciborska oraz cieszyńska), a pozostała część w granicach Czech (dzisiejszy Śląsk Opawski).

Legendarne początki

Cieszyn jest jednym z najstarszych miast na Śląsku. Podanie głosi, że założyli go w 810 roku trzej bracia, Bolko, Leszko i Cieszko (Bolek, Lešek a Těšek), synowie czeskiego księcia Lecha, który zginął w walce z wojskami cesarza Karola Wielkiego w 805 roku, najpewniej przy oblężeniu Canburga, siedzibie rodowej księcia Lecha, w dolinie dolnej Ohrzy[13]. Według legendy trzej bracia, po długiej wędrówce spotkali się tutaj u źródła, nazwanego później Studnią Trzech Braci, i ciesząc się tym faktem założyli gród Cieszyn. Data ta została błędnie wydedukowana przez Eleazara Tilischa (1560-1612) i podana w najstarszej kronice cieszyńskiej z 1588 i odtąd powielana. Porównaj: Cieszyńskie jubileusze, czyli w jaki sposób kształtowała się legenda o początkach grodu nad Olzą, w Dzieje Cieszyna..., 2010, s. 15-24.

_{Rotunda z XI wieku, Cieszyn, cc wikimedia}

W rzeczywistości zalążkiem dzisiejszego miasta jest Góra Zamkowa, gdzie najstarsze ślady osadnictwa sięgają VI-V w. p.n.e. oraz słowiański gród we wsi Podobora (obecnie część Kocobędza, Rep. Czeska), zwany „Starym Cieszynem”. Po zniszczeniu Starego Cieszyna przez wojska wielkomorawskie w końcu VIII wieku osadnicy słowiańscy zbudowali na Górze Zamkowej nowe grodzisko obronne, które stało się zapleczem dla odbudowywanego starego grodu. Z czasem zyskało ono na znaczeniu i wraz ze Starym Cieszynem stało się centrum administracyjnym, religijnym i gospodarczym znacznej części Śląska. W XI wieku zbudowano tu kaplicę w stylu romańskim, która przetrwała do dziś i jest jednym z najważniejszych zabytków na Śląsku i w Polsce (jej podobizna zdobi m.in. rewers banknotu 20-złotowego oraz dwuzłotowej monety z kolekcjonerskiej serii Historyczne miasta w Polsce). W tym samym czasie pod Górą Zamkową zaczęło rozbudowywać się podgrodzie, a cieszyński gród urósł do rangi kasztelanii podlegającej królom polskim, a w okresie rozbicia dzielnicowego książętom śląskim. Rozwój grodu na Górze Zamkowej spowodował, że na przełomie XI i XII wieku przestał istnieć Stary Cieszyn.

 

opr. A. Fularz na podstawie Wikipedii

• Jerzy Szydłowski, Werner Pierzyna: Lubomia gród plemienny Golęszyców, Bytom 1970.
• Panic, Idzi (2009). Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie. ISBN 978-83-926929-2-8.

• 11 Vilém Vácha: Holasicko (Ziemia Holasicka), URL: http://casopis.mensa.cz/veda/ceske_geopoliticke_zajimavosti_1_holasicko.html

  12  I. Panic, 2009, s. 245.

  13  Szydłowski J., Pierzyna W.: Lubomia gród plemienny Gołęszyców. Bytom: 1970.

  14  I. Panic, 2009, s. 247

  15  I. Panic, 2009, s. 249

• Jerzy Szydłowski, Werner Pierzyna: Lubomia gród plemienny Golęszyców, Bytom 1970.
• Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w czasach plemiennych. W: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica. T. I: Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. Cz. pierwsza: Ziemia cieszyńska do doby plemiennej. Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2009, s. 243-259. ISBN 978-83-926929-2-8.

1.  Dzieje Cieszyna..., 2010, s. 55.
2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym, stan na 31.12.2011.
3.  Dzieje Cieszyna..., 2010, s. 43.
4.  Dzieje Cieszyna..., 2010, s. 42.
5. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2012-09-11].
6.  Dzieje Cieszyna, 2010, s. 138.
7. Marcin Żerański: Cieszyn i Czeski Cieszyn - śladem tramwaju. Cieszyn: Pracownia na Pastwiskach, 2011, s. 22. ISBN 978-83-933109-0-6.
8. Dzieje Cieszyna, 2010, s. 139.
9.  Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
10.  H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
11.  Ludność. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r., stan 01.01.2011.
12.  Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 (pol.). GUS. [dostęp 2012-09-11].
13.  Dušan Třeštík, Powstanie Wielkich Moraw. Morawianie, Czesi i Europa Środkowa w latach 791-871, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009, s. 116
14.  Dzieje Cieszyna..., 2010, t. I, s. 148.
15.  Dzieje Cieszyna..., 2010, t. I, s. 197.
16.  Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31].
17. Wolf, Josef: Abeceda národů. Horizont, Praha 1984, str. 102
18. Jisl, L.: Slovanský kmen Holasiců ve světle archeologických nálezů. Časopis Slezského muzea, serie B 2, 1952, str. 33-64.
19. Bakala, Jaroslav: Národnostní a politický vývoj Slovanů v opavském a těšínském Slezsku do konce 12. století. Slezsko na cestě k československému státu, Opava 1969, str. 5-18.